Download Volpini
Document related concepts
Transcript
GENÉTICA DE LAS ATAXIAS ESPINOCEREBELOSAS Definición de las ataxias cerebelosas hereditarias de aparición tardía Conjunto de enfermedades neurodegenerativas que afectan principalmente al cerebelo o a sus vías de conexión aferentes o eferentes. Inicio en la tercera o cuarta década de la vida con trastorno de la marcha y alteración del equilibrio Incidencia: 1-5 / 100.000 La atrofia del cerebelo es una característica común en este tipo de enfermedades hereditarias Clasificación de las ataxias cerebelosas de herencia autosómica Clasificación: Ataxias hereditarias autosómicas recesivas Ataxias hereditarias autosómicas dominantes, ADCAs (Harding, 1993) ADCA I : síndrome cerebelar y otras alteraciones del SNC. ADCA II : degeneración retiniana. ADCA III : ataxia cerebelar pura de aparición tardía. Clínica de las ADCAs ATROFIA CEREBELAR ALTERACIÓN DE LA MARCHA TEMBLORES DEGENERACIÓN DE LAS CÉLULAS DE PURKINJE ALTERACIÓN EQUILIBRIO INCAPACIDAD MOTORA Prevalencia de las ADCAs Distribución mundial * * Unknown = 34 % Bird, T. D. www.geneclinics.org Genes con tripletes expansivos ENFERMEDAD MIM / GEN LOCALIZACIÓN LOCALIZACIÓN SECUENCIA NORMAL CROMOSÓMICA TRIPLETE REPETITIVA PENETRANCIA INCIERTA PENETRANCIA REDUCIDA PENETRANCIA COMPLETA SCA1 / ATXN1 ADCA I 6p23 CODING EXON CAG 6 - 38 - - 39 - > 91 * SCA2 / ATXN2 ADCA I 12q24 CODING EXON CAG 14 - 31 32 - 34 - 35 - > 77 * 14q24.3-q31 CODING EXON CAG 11 - 44 45 - 50 - 51 - > 87 SCA 3 / ATXN3 ADCA I SCA 6 / CACNA1A ADCA III 19p13 CODING EXON CAG 4 - 18 - 19 - 20 21 - > 33 SCA 7 / ATXN7 ADCA II 3p21.1-p12 CODING EXON CAG 4 - 19 20 - 33 34 - 35 36 - > 220 SCA12 / PPP2R2B ADCA I 5q31-q33 CAG 4 - 32 33- 50 - 51 - > 78 SCA 17 / TBP ADCA I 6q27 CODING EXON CAG 25 - 42 - 43 - 48 49 - > 66 B37 / ATN DRPLA 12p13.31 CODING EXON CAG 6 - 35 36 - 48 - 49 - > 93 IT15 HUNTINGTON 4p16.3 CODING EXON CAG 6 - 35 27- 35 - 36 - > 180 AR KENNEDY Xq11-q12 CODING EXON CAG 9 - 36 37 - 38 - > 65 X25 / FXN A. FRIEDREICH 9q13 INTRON GAA 6 - 34 35 - 66 - 67 - >1700 (a –133N, 5’) NO CODING * Secuencias puras no interrumpidas Otros loci SCA clonados LOCI SCA TIPO ADCA LOCALIZACIÓN GEN MARCADOR LOD SCORE SCA5 ADCA III 11q13 SPTBN2 D11S913 0.03 12,27 SCA8 ADCA I 13q21 ATXN8/ ATXN8OS CAG/CTG (exon) 0.00 6,80 SCA10 ADCA III 22q13 ATXN10 D22S928 0.00 4,30 SCA11 ADCAIII 15q15.2 TTBK2 D15S1039 0.00 4,67 SCA13 ADCA I 19q13.3-q13.4 KCNC3 D19S867 0.00 3,50 SCA14 ADCA III 19q13.4 PRKCG D19S418 0.00 3,51 SCA15 ADCA III 3p26.1-p25.3 ITPR1 D3S1560 0.00 3,54 SCA27 ADCA I 13q34 FGF14 D13S280 0.00 4,28 SCA28 ADCA I 18p11.22-q11.2 AFG3L2 D18S53 0.00 4,2 SCA31 ADCA III 16q21-q22 BEAN-TK2 D16S3141 0.00 6,01 Otros loci SCA reportados no clonados LOCI SCA TIPO ADCA LOCALIZACIÓN MARCADOR LOD SCORE SCA4 ADCA I 16q22 D16S3018 0.00 4,48 SCA16 ADCA III 3p26-p25 D3S1560 0.00 3,54 SCA18 ADCA I 7q22-q32 D7S2554 0.00 6,36 SCA19 ADCA 1p21-q21 D1S534 0.00 3,83 SCA20 ADCA 11q12.2-11q12.3 D11S4191 0.00 4,47 SCA21 ADCA I 7p21.3-p15.1 D7S503 0.00 3,26 SCA22 ADCA III 1p21-q21 D1S1167 0.00 3,46 SCA23 ADCA 20p13-p12.3 D20S199 0.00 3,46 SCA25 ADCA I 2p21-p13 D2S2378 0.00 3,45 SCA26 ADCA III 19p13.3 D19S878 0.00 14,61 SCA29 ADCA 3p26 D3S3630 0.00 4,26 SCA30 ADCA III 4q34.3-q35.1 rs1397413- rs 2175476 0.00 3,00 Características de las ataxias hereditarias autosómicas dominantes Fenómeno de anticipación genética A INDIV. EDAD I.2 (2) >70 SÍNTOMAS LEVES II.1 (3) 4r década MODERADOS III.3 (4) 2n década GRAVES IV.1 (5) nacimiento MUY GRAVES GRANDE Mosaicismo germinal y somático Patrón de herencia monogénica autosómica dominante Expresividad dependiente de: la edad de aparición: inversamente proporcional del número de repeticiones: directamente proporcional Nº REPETI. PEQUEÑO MODERADO GRANDE MUY Tipos de mutaciones en las ADCAs Expansión CAG/CTG o Codificantes: o No codificantes: SCA8 (CTG), SCA12 Expansión ATTCT o No codificante: SCA10 Inserción TGGAA o SCAs 1, 2, 3, 6, 7, 8 (CAG) 17 y DRPLA SCA31 Otras mutaciones: o mutaciones puntuales: SCA5, SCA6, SCA11, SCA13, SCA14, SCA27, SCA28 o deleciones: SCA5 (microdeleciones) , SCA15/16 o duplicaciones: SCA20 o translocaciones cromosómicas: SCA27 Localización génica de las mutaciones atáxicas OTRAS MUTACIONES SCA5 (SPTBN2) SCA6 (CACNA1A) SCA11 (TTBK2) SCA13 (KCNC3) SCA14 (PRKC-γ) SCA27 (FGF14) ZONA CODIFICANTE CAG EXP SCA12 (PPP2R2B ) ATTCT EXP SCA10 (intrón 9) CAG EXP SCA 1, 2, 3, 6, 7, 17 DRPLA CAG/CTG EXP SCA8 (ATXN8/ATXN8OS) Mecanismos patogénicos de las ADCAs Acumulación tóxica de agregados e inclusiones intranucleares Interferencia de la transcripción Alteración de canales iónicos (calcio, potasio) Alteración de la transmisión de glutamato Disfunción mitocondrial Alteraciones del RNA Defectos en la estructura de la cromatina, del citoesqueleto o déficit de transporte axonal Fosforilación de la proteína Tau SCA8 (13q21) REPETICIONES CAG/CTG 16 70 71 84 85 RANGO NORMAL PENETRANCIA INCOMPLETA 250 PENETRANCIA COMPLETA >250 PENETRANCIA INCOMPLETA Repetición CAG/CTG Expresión bidireccional: CAG traducido (ATXN8) ; CTG transcrito pero no traducido (ATXN8OS) Presenta coexistencia con otras enfermedades neurodegenerativas (SCA1, SCA2, SCA3, SCA6, FRDA, Alzheimer, Parkinson...) Casos de penetrancia incompleta en pacientes sanos con expansiones moderadas o muy grandes Ataxia de Friedreich (FRDA) Repetición de un triplete GAA en el primer intrón del gen FXN localizado en la región 9q13-q21.1 7 exones (el 6 no es codificante) Codifica para una proteína denominada frataxina El 96% de los pacientes son homozigotos para la expansión GAA El 4% son heterozigotos compuestos con expansión GAA en un alelo y mutación puntual en el otro Patogenia de la Ataxia de Friedreich Detecciones de mutaciones expansivas en casos ADCA índice familiares y esporádicos ADCAs CON MUTACIÓN EXPANSIVA CAG SIN MUTACIÓN EXPANSIVA CAG TOTAL CASOS FAMILIARES 170 (39,08% 4,5%) 265 (60,92% 4,5%) 435 CASOS ESPORÁDICOS 0 1.275 1.275 TOTAL 170 1.540 1.710 χ 2 =553,28 ± 4,5; P << 0,001 Distribución de las ataxias espinocerebelosas dominantes (SCAs) en España 1,18% 2,94% 15,29% 5,88% SCA1 SCA2 SCA3 5,88% SCA6 SCA7 SCA8 7,06% SCA12 26,47% SCA17 DRPLA 35,29% N = 170 ADCA casos índice familiares CDGM-IDIBELL Centro de Diagnóstico Genético-Molecular de Enfermedades Hereditarias (CDGM-IDIBELL) Las enfermedades hereditarias de base genética son abordables asistencialmente desde la implementación de las técnicas de genética molecular hace no mucho más de dos décadas y su estudio es parte fundamental de una medicina integrada moderna. Casi todas las enfermedades humanas tienen algún componente de que son causadas fundamentalmente por la acción de un solo gen mutado(enfermedades monogénicas), y éstas son las más susceptibles de un diagnóstico molecular efectivo. variabilidad genética; aunque hay las Actualmente están descritas unas 6.559 enfermedades de las cuales se cita una herencia dependiente fundamentalmente de la acción de un gen mayor o principal. De su conjunto se conoce la alteración molecular en 2.788 (Online Mendelian Inheritance in Man, OMIM: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=OMIM). En conjunto se conoce la secuencia de 13.477 genes, de los que se conoce la expresión fenotípica exacta en 343. Es por lo tanto factible en muchos casos la realización de un diagnóstico molecular de las dolencias, identificando las correspondientes alteraciones o mutaciones y posibilitándose un diagnóstico prenatal y un consejo genético eficiente a los afectos y familiares relacionados. Las pruebas analíticas genéticas en ocasiones no buscan propiamente la mutación causal, porque no se conoce o porque su determinación es demasiado costosa, y siguen un método indirecto de estudio denominado de ligamento genético o "gene tracking". Nuestro Centro de Diagnóstico Genético Molecular (CDGM) es pionero en España en estudios moleculares de genética clínica y desde 1.990 desarrolla su actividad con objetivos asistenciales y de investigación Listado enfermedades diagnosticadas en el departamento NEUROGENÉTICA Trastornos Centrales del Movimiento • ATAXIAS CEREBELOSAS - Ataxias espinocerebelosas 1,2,3,5,6,7,8,12,13,14,17 y 27 (SCAs) - Ataxia de Friedreich (FRDA) : FXN - Ataxia episódica tipo 2 (EA2) : CACNA1A - Ataxia con apraxia oculomotora tipo 1 (AOA1) : APTX - Ataxia asociada a deficiencia de vitamina E (AVED) : TTPA - Atrofia dentato-rubro-palido-Luisiana (DRPLA) : B37 • HUNTINGTON - Enfermedad de Huntington (HD) : IT15 - Enfermedad de Huntington-like 2 (HDL2) : JPH3 • ATROFIA MUSCULAR BULBO ESPINAL (ENFERMEDAD DE KENNEDY) (SBMA) : AR • DEMENCIAS - Alzheimer tipo 1: APP - Alzheimer tipo 2: ApoE - Alzheimer tipo 3: PSEN1 - Alzheimer tipo 4: PSEN2 Listado enfermedades diagnosticadas en el departamento (II) Trastornos Centrales del Movimiento • DEMENCIA FRONTOTEMPORAL (FTD): MAPT • DEGENERACIÓN LOBAR FRONTOTEMPORAL (FTLD): GRN • PARKINSON - Parkinson tipo 1 - Parkinson tipo 2 - Parkinson tipo 6 - Parkinson tipo 8 • (PARK1) : SNCA (PARK2) : Parkin gene (PARK6) : PINK1 (PARK8) : LRRK2 PARAPARESIAS ESPÁSTICAS FAMILIARES (SPG) - Paraparesias espásticas familiares dominantes: - Paraparesias espásticas familiares recesivas: - Paraparesias espásticas familiares ligadas al cromosoma X: SPG4, SPG3 y SPG31 SPG7 y SPG11 SPG1 y SPG2 Listado enfermedades diagnosticadas en el departamento (III) Transtornos Periféricos del Movimiento • NEUROPATÍA HEREDITARIA SENSITIVO MOTORA (CMT/HNPP) - Charcot-Marie-Tooth tipo 1A (CMT1A) - Charcot-Marie-Tooth tipo 1B (CMT1B) - Charcot-Marie-Tooth tipo 1D (CMT1D) - Charcot-Marie-Tooth tipo 2A2 (CMT2A2) - Charcot-Marie-Tooth tipo 2I/2J (CMT2I/2J) - Charcot-Marie-Tooth tipo 4A (CMT4A) - Charcot-Marie-Tooth tipo 4C (CMT4C) - Charcot-Marie-Tooth tipo 4D (CMT4D) - Charcot-Marie-Tooth ligada al cromosoma X (CMTX) SÍNDROMES NEUROCUTÁNEOS Neurofibromatosis - Neurofibromatosis tipo 1 (NF1) - Neurofibromatosis tipo 2 (NF2) - Síndrome de Legius (SPRED1) FIBROSIS QUÍSTICA PMP22 MPZ ERG2 MFN2 MPZ GDAP1 SH3TC2 NDRG1 GJB1 Diagnóstico de Trastornos Centrales del Movimiento 1. SOLICITUD DE ESTUDIO DE ATAXIAS ESPINOCEREBELOSAS DOMINANTES (ADCA’S) • ESTUDIO BÁSICO: detección de expansiones trinucleotídicas en los loci, - SCA1 (6q23), SCA2 (12q24), SCA3 (14q24.3-q31), SCA6 (19q13), SCA7 (3p21.1-p12), SCA12 (5q31-q33), SCA17 (6q27) y DRPLA (12p13.31). • ESTUDIO AMPLIADO: secuenciación completa del gen y sus regiones flanqueantes - SCA5 (SPTBN2) (11q13) - SCA6 (CACNA1A) (19q13) - SCA13 (KCNC3) (19q13.3-q13.4) - SCA14 (PRCKG) (19q13.4) - SCA27 (FGF14) (13q34) • 2. DIAGNÓSTICO PRENATAL SOLICITUD DE ESTUDIO DE ATAXIA DE FRIEDREICH (FRDA) • ESTUDIO BÁSICO: Detección expansión GAA en el gen FXN (9q13-q21.1) • ESTUDIO AMPLIADO: Detección de mutaciones puntuales en el gen FXN • DIAGNÓSTICO PRENATAL Diagnóstico de Trastornos Centrales del Movimiento (II) 3. SOLICITUD DE ESTUDIO DE ATAXIA EPISÓDICA TIPO 2 (EA2) • 4. SOLICITUD DE ESTUDIO DE ATAXIA CON APRAXIA OCULOMOTORA TIPO 1(AOA1) • 5. Estudio de Enfermedad de Huntington (HD) Detección de expansiones en el gen TBP (SCA17) y en el gen B37 (DRPLA) SOLICITUD DE ESTUDIO DE ENFERMEDAD DE HUNTINGTON • • • 8. Secuenciación completa del gen TTPA (8p13.1-q13.3) SOLICITUD DE ESTUDIO DE ATAXIAS ASOCIADAS A MOVIMIENTOS COREICOS • • 7. Secuenciación completa del gen APTX (9p13.3) SOLICITUD DE ESTUDIO DE ATAXIA ASOCIADA A DEFICIENCIA DE VITAMINA E (AVED) • 6. Secuenciación completa del gen CACNA1A (19p13) Detección de expansiones trinucleotídicas en el gen IT15 (Enfermedad de Huntington, HD) (4p16.3) Detección de expansiones trinucleotídicas en el gen JPH3 (Enfermedad de Huntington-like 2, HDL2) (16q24.3) Diagnóstico prenatal SOLICITUD DE ESTUDIO DE ATROFIA MUSCULAR ESPINOBULBAR (SBMA) • Detección de expansiones trinucleotícas en el gen AR (Enfermedad de Kennedy) (Xq11-q12) Diagnóstico de Paraparesias Espásticas Familiares 1. 2. 3. Formas Autosómicas Dominantes (*) • SPG4 (Spastin) (2p22) • SPG3 (Atlastin) (14q11) • SPG31 (REEP1) (2p12) Formas Autosómicas Recesivas (*) • SPG7 (Spatacsin) (15q13) • SPG11 (paraplegin) (16q24) Formas Ligadas al cromosoma X (*) • SPG1 (L1CAM) (Xq28) • SPG2 (PLP) (Xq22) * Secuenciación completa del gen y regiones flanqueantes y análisis cuantitativo por la técnica MLPA (duplicaciones/deleciones genómicas) Diagrama de flujo del diagnóstico de Paraparesias Espásticas Dominantes Sospecha Herencia Dominante Gen SPG4 (Spastin) Estudio Completo ( * ) (Más de un afecto en generaciones distintas de una genealogía) No Si Gen SPG3 (Atlastin) Estudio Completo ( * ) No Si MUTACIÓN PARAPARESIA ESPÁSTICA DOMINANTE Si Gen SPG31 (REEP1) Estudio Completo ( * ) No Evaluar posible implementación PROTOCOLO AUTOSÓMICO RECESIVO (*) : Comprende secuenciación de las regiones codificantes y unión intrón- exón + MLPA (#) : Posible estudio de investigación con declaración de consentimiento informado DNAteca (#) Diagrama de flujo del diagnóstico de Paraparesias Espásticas Recesivas Sospecha Herencia Recesiva Gen SPG11 (Spatacsin) Estudio completo (*) Si (o casos clínicamente aislados) MUTACIÓN PARAPARESIA No ESPÁSTICA RECESIVA Gen SPG7 (Paraplegin) Estudio completo (*) Si No Evaluar posible implementación PROTOCOLO AUTOSÓMICO DOMINANTE (*) : Comprende secuenciación de las regiones codificantes y unión intrón- exón + MLPA (#) : Posible estudio de investigación con declaración de consentimiento informado DNAteca (#) Diagrama de flujo del diagnóstico de Paraparesias Espásticas ligadas al cromosoma X Sospecha Herencia Ligada al cromosoma X Gen SPG1 (L1CAM) Estudio Completo (*) Si MUTACIÓN PARAPARESIA ESPÁSTICA LIGADA AL CR X No Si Gen SPG2 (PLP) Estudio Completo (*) No Evaluar posible implementación PROTOCOLO AUTOSÓMICO DNAteca (#) (*) : Comprende secuenciación de las regiones codificantes y unión intrón- exón + MLPA (#) : Posible estudio de investigación con declaración de consentimiento informado RED COLABORATIVA CDGM Centro de Diagnóstico Genètico Molecular de Enfermedades Hereditarias Centro de Diagnóstico Genético -Molecular de Enfermedades Hereditarias (CDGM/ IDIBELL) - Dr. Víctor Volpini - Dra. Laura de Jorge - Jorge Corral - Isabel Banchs - Hèctor San Nicolàs Hospital Universitario Marqués de Valdecilla Hospital Universitario de Girona Dr Josep Trueta (Servicio de Neurología) Santander (Servei de Neurología) - Dr. Jon Infante - Dr. David Genís - Dr. Onofre Combarros - Dr. José Berciano Grupo de Medicina Xenómica-USC - Dra. Susana Sobrido Hospital de la Vall d’Hebrón - Dra. Esther Cuenca Universitat de Barcelona Instituto de Biomedicina de Valencia - Dr. Bru Cormand - Dr. Paco Palau Hospital Universitari de Bellvitge IDIBELL - Dra. Matilde Calopa - Dra. Carmen Espinós Hospital Universitari Germans Trias i Pujol - Dr. Juan Antonio Martínez Matos - Dr. Antoni Matilla - Dr. Carlos Casasnovas - Dra. Pilar Latorre Institut de Neuropatologia de Bellvitge – IDIBELL Hospital Sant Joan de Déu -Martorell - Dr. Isidre Ferrer - Dra. Carme Serrano Brno, hogar de Gregor Mendel